Tarihteki Su Tufanları – Depremler Nerelerde Oldu ve Olası Önlemlerin Geliştirilmesi 45 Dakika

Pasifik’de deprem. Hint okyanusunda gün doğdu. Sabah 7.58 idi. Her şey bir anda oldu. Tsunami dalgaları kıyıya yaklaştıkça yükseliyordu. Önüne gelen her şeyi, bir buldozer gibi ezip geçti. Çeyrek milyon insan hayatını kaybetti.

Deprem bölgesinden 9966 km uzaklıkta olan Havai’de Tsunami Araştırma ve Uyarım Merkezinde çalışan; Dr. Berry Hawagı, 3 günlük nöbetinden sonra evinde dinleniyordu. 6 nokta şiddeti ve üzerindeki depremlerde, bilim adamları çağrı cihazı aracılığıyla bilgi alırlar. Dr. Hawası, saat 8 bir gece ilk mesajı gelmişti. Havası mesajı aldıktan sonra Havai’deki Tsunami Uyarı Merkezine 90 sn ulaştı. Her zaman Dr. Stuart Walnataln birlikte çalışırdı. Dr. Stuart oradaydı. İkisi bilgisayardaki simsik sinyallerin yerini tespit ettiler. Sinyaller Batı Pasifik okyanusunun 2 ayrı yerinden geliyordu.Depremin yerini, sonrasında şiddetini tespit ettillerinde afalamışlardı. 8 şiddetinde bir depremdi. Hemen bir gözlem evi oluşturdular. Bilgilerin Tsunami Haber bültenine iletildi. Pasifik kıyıları depremle ilgili bilgileri aldı. Bilim adamları adeta kör uçuşu yapıyorlardı. Çünkü Pasifik okyanusunda 100 tane ayrı derin basınç ölçÜm cihazı bulunuyordu. Hint okyanusunda bu cihaz yoktu. Dartın bu derin basın ölçüm cihazı Tsunami enerjisini dalga boyunu diğer aygıtlar ise depremin şiddetini ölçerdi. Dr. Hawas ile Dr. Stuart depremin şiddetini ölçerken; dünyanın diğer ucunda çeyrek milyon insan ölüyordu. Katil dalgalar çok hızlı ilerliyordu. Güney Californiya Üniversitesi’nde Tsunami araştırma görevlisi olan ve sörf ile ilgilenen Dr. Haze Borreya göre normal dalga; rüzgarın okyanus yüzeyindeki suları toplayıp şişirmesiyle oluşur. İlk dalga sığ kesime ulaştığında sürtünmenin etkisiyle yavaşlar. Arkadan gelen dalgalar yavaşlayan dalgalar üzerine biner. Yükselen bu sütunu oluşur. Dr. Jone Dorrora’ya göre ise Hurmal dalgaların tepe noktaları arası mesafe 90 m-180 m arasıdır. Tsunami dalgalarının tepe noktaları arası mesafe 160 km’dir. Çok fazla enerji barındırır. Enerjinin su partikülünden diğer bir su portokülüne iletilmesi suların yükselmesini sağlar. Su üzerinde kırılan bir dalganın tüm okyanusun hücum ettiğini düşünün. Tsunami dalgası tıpkı bir jet hızı gibi ilerler. İlk kıyıya çarpan Tsunami dalgasının hızı 50 km bir sonrakiler 70 km-80 km hızla gider. Çok yıkıcıdır.

Tsunaminin nasıl hız kazandığını, oluşumunun nedenlerini anlarsak felaketlerin önlenmesinde yararlı olacaktır.

Dr. Slman Boxal, Tsunami’nin oluşumunu incelemiş 1 m³ su 1 ton ağırlığındadır. Tsunami, kaynağının 2-3 dalga üretmesi ve kaynaktan ayrılan her dalganın da 2-3 dalga üretmesi. Bunun yanında geriye çekilmesinin yanında iç kesimlere ilerler.

Tsunamiye heyelanlar, toprak kayması, gök taşları, depremler, volkanları neden olabilir. Dünyanın en yakın tarihinde 4350 km yakınında bir gök taşı geçti. Bazı bilim adamları bundan 65 milyon yıl önce Meksika’nın Yakata yakınlarına bir gök taşının düştüğünü düşünüyorlar. Bu da dinazorların neslinin ok olmasına neden oldu. Gök taşı kara yerine suya düşmüş olsaydı, tüm gezegen etkilenebilirdi. Endonezya’da 1883 yılında Craro orta Volkanı patladı. Patlamanın gürültüsü insan oğlunun duyduğu en büyük gürültü sesiydi. 4800 km uzaklıkta duyulduğu tespit edildi.

1998 yılında Papuna New Güney 6,7 şiddetindeki deprem Tsunamiye neden oldu. 1.5 m yükselen dalgalar deniz tabanını sarstı, kuzey kıyılarına vurdu. 2000 insan öldü. Aynı anda depremin değil, su altı bir toprak kaymasının etkili olduğu anlaşıldı. Orta şiddetindeki bir deprem oynak kaya ve palçıklara ulaştığında Tsunamiye neden olabilir.

Woltor Dodluy Tsunami önlemleri konusunda çalışan bir doktor su altı büyük depremlerin deniz tabanında, yükselmelere, alçalmalara yanal hareketlere neden olabilir. Suyun dalgalar oluşturmasını sağlar. Diye su altı yer kabuğu hareketleri suyu ileriye iter. Okyanus içinde büyük enerji kitleleri oluşturur. Hint okyanusunda olanda tam buydu. Oluşan dev dalgaların sarsıntısı Maldiv ve Tayland’da hissedildi. 8 dk süren depremin sarsıntısı deniz tabanının 1300 km alanında yer kabuğunun aniden 3 m yükselmesi Tsunamiyi şiddetlendirdi. Tsunami kıyılara vardığında 27 m yüksekliğindeydi. 100 cigatona eşdeğerdi. Bu güç 2. dünya savaşında Hiroşimaya atılan atom bombasının yaydığı enerjinin 6 milyon katına eşdeğerdi. Prof. Conton Dynolakla Endonezya’da yaşanan dev Tsunaminin oluşumunu incelemiş. İlk Tsunami dalgası kıyıya ulaştığında 5 m yüksekliğindeydi. Daha sonra dev bir dalga iç kesimlere doğru ilerledi. Tsunamiyi ölümcül kılan 2 etken vardır. İlki hızdır. Jet uçağı gibi hareket eder, kıyıya ulaştığında 50 km hızındadır. Çok hızlı ilerler, çok mesafe alır. Nedeni enerjisini çok hızlı bir şekilde su içine transfer etmesidir. Su partiküllerinden enerji atılımları çok hızlı ilerler. İkincisi ise Tsunami son ana kadar ilerlerken kendini hiç belli etmez. Açık denizlerde Tsunami dalgaları 2-3 m olur. Üzerinden geçen gemiler, bu dalgaları hiç fark etmez. Fakat sığ sularına ulaştığında enerji atılımları veya çok dalgalar gözle görünün biçimde büyür. Kıyıya vurmasıyla birlikte 160 km ulaşabilir.

Tsunami dalgaları okyanusun iç kesiminde zararsız olduğu halde, kıyıda her şeyi harap eder. Dalganın uzunluğu da bu zararın nedenleri arasında. Bazı, günlerdeki dalga boyu, Tsunami dalga boyuyla aynı, fakat enerji atılımları çok az olduğu için Tsunami yaratmıyor.

Hawayi’de Hilo kasabasında Tsunami olma olasılığı olan bir bölgedir. 1946 yılında büyük kayıp verdiler. Halk kıyılara inip dalgaları yakından izledi. Hiç bir bilgisi olmayan halkın 96’sı öldü. Dr. Woltor’a göre hayatların kurtarılmasının en etkili yolu halkın bu konuda etraflıca bilgilendirilmesi. Doğanın uyarısını dikkate almalarıdır. Simeulue tarihe en yakın 1907 yılında 100 yıllık derslerini iyi öğrenmişlerdi. 2005 depreminde 75 bin kişiden 7’si öldü. Simeulue bölgesi depreme en yakın bölge idi. 3 dk sonra suların geri çekilmesiyle halk yüksek tepelere yol aldı. Bölge harap oldu. Ancak insanlar ölmedi.

Tsunami’nin önlenmesi öncelikle tsunaminin merkezini tespit etmekle gerçekleşir. Bu nedenle Sih ve ekibi tsunaminin etkili olduğu bölgelerin yer kabuğu hareketlerinin sismolojisini araştırdı.

Endonezya’nın Simeulue adasında incelemeler yaptı. Depremden dolayı Simeulue’nin eğik olduğunu tespit ettiler. Simeulue’nin mercanları 1,5 metre su yüzeyine çıkması kara hareketlerinin bir tespitiydi. Mercanlar havayla temas ettiğinde ölürler. Eski ve yeni mercanlardan alınan kesitler yerin tarihi konusunda bilgi edinildi. Bu nedenle Endonezya hükümetinden izin alınarak elektrikli testere kullanıldı. Alınan kesitler üzerindeki halkalardan yüzlerce yıllık tarihin konusunda bilgi edinildi. Sih’in çalışması bölgenin deprem sıklığını ortaya koyuyordu.

Deprem kaynaklı Tsunamiler öncede tespit edilmeli, trajik kayıpların önüne geçilsin. 2004 yılında depremden etkilenen Asya ülkeleri 2-3 yılı alır eski haline dönmesi. Ülke yaralarını sarmaya devam ederken, bazı bilim adamları Hint okyanusunda yeni bir depremin oluşabileceğini düşünüyor. Hükümet bölge halkının hayatını kurtaran erken uyarı sistemi cihazını oluşturuyor. Hint okyunasunda erken uyarı sistemi Pasivi’yi uyaran sistemin bir aynısıdır. Tüm Pasivi’yi koruyan sismometreler depremin derinliğini şiddetini, hızını, enerjinin hangi yöne ilerlediğini ve taşıdığı su hacmini dahi ölçüyor.

Bir tsunami olunacağı uyarısı geldiğinde bölge hükümeti etkili olan bölgede tahliye kararı alır. Havayi’de bulunan Pasivik Tsunami Uyarı Sistemi’nde görevli olan, Hint Okyunasunda derin basınç cihazlarını yerleştirilmesinde etkin rol oynayan Chip Mocroary olası Tsunamilerin daha kıyılara ulaşmadan tespit edildiğini söylüyor. Ancak Tsunami kıyılarda olursa dart adıyla bilinen derin basınç ölçüm cihazı belki de hiç işe yaramayacak. Okyanusun iç kesiminde olursa 2-3 saat alır kıyılara ulaşması. Halk bu süre içinde tahliye edilebilir. Ancak kıyıda olursa 30 dk bir süreleri olacaktır.

Kon Murphy’e göre tüm insanları bu kısa sürede tahliye etmek imkansız. Bu nedenle insanlar ailelerini alıp deniz seviyesinden 30 m yüksekliklere çıkması gerekir.

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır.

1) 2004 depremi nerede, kaç şiddetinde, ne kadar sürdü?

2) Bilim adamları hangi okyanustan bilgi edinemiyorlardır?

3) Tsunaminin oluşumu nasıl gerçekleşti?

4) Tsunaminin nedenleri neydi?

5) Tsunamiyi ölümsüz kılan 2 neden hangileriydi?

6) Katil dalgalardan nasıl kurtulabilinir?

7) Bir sonraki Tsunami nasıl tespit edilebillinir?

8) Sismometreler ne işe yarar?

9) Endonezya felaketleri hangileriydi?

10) Kurtulmanın en etkili yolu?

11) Tsunaminin enerji miktarı ne kadardır?

SAİME KOŞUT EĞİTİM BİYOLOJİ 3.SINIF