Şempanzelerde Alet Kullanma ve Avlanma 47 dakika

 

     Bu filmde antropolog Jill Pruetz, şempanzelerin davranışları üzerinde çalışıyor. Bu şempanzeler bereketli yağmur ormanlarında değil ormanın seyrek bir ağaçlığa daha sonra da sıcak bir çayıra dönüştüğü bir yerde yaşıyorlar. Jill Pruetz, buradaki yaşam alanının maymunlar ve insanlar arasındaki ayrılığın meydana geldiği koşullara benzediğini ileri sürüyor. Bu şempanzeler daha önce incelenmiş şempanzelerden çok farklı bir ortamda yaşadıkları için, şempanzelere ilişkin düşüncelerimizde devrim yaratıyor.
      Batı Afrika’daki Senegal’in sıcağında, Fongoli adı verilen bu alanda yaşayan şempanze insanı hayrete düşüren bir eylemin hazırlığı içerisinde : Önce bir ağaç dalını alıyor ve yapraklarını ayıklıyor; ardından dalın ucunu dişleyerek keskinleştiriyor. İyice keskinleştiğine emin olduğu, artık bir mızrağı andıran bu dalı ağacın üstündeki deliklerden bir tanesine saplıyor burada yaşayan cadı makiyi kasten yaralıyor ve böylece öldürüyor. Daha sonra oturup kendi yaptığı silahla öldürdüğü lezzetli cadı makinin tadını çıkarıyor. Bu keşiften önce avı öldürmek için alet kullanmanın insanlara has bir özellik olduğu düşünülüyordu

 

    Buradaki şempanzeler için bir başka önemli protein kaynağı ise, şempanze araştırmalarının olmazsa olmazlarından, termit kulelerdir. Termit tutmak, şempanzeler arasında yaygın olsa da, her grubun kullandığı aletler ve avlanma tarzı farklıdır. Bunlar geleneklerinin ve kültürlerinin bir parçasıdır. Bu tür farklılıkların genetik bir açıklaması yoksa bile, her bir davranışın kültür yoluyla diğer topluluk üyelerine aktarıldığı anlaşılıyor. Termitler gibi karıncaların yakalanması da son derece yaygın.

 

   Orta Afrika’daki şempanzeler tatlıya düşkündür. Bal toplamak için kullandıkları aletler çok daha karmaşıktır. Araştırmacılar bal toplamak için kullandıkları alet sayısının beşten fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır. Farklı aletler üreten, onları termit ve bal toplayacağı alana taşıyan ve farklı amaçla kullanan bir şempanze oldukça gelişmiş bir planlama ve düşünme yeteneği gösteriyor demektir.

 

    Yemişleri ve meyveleri ezmek için farklı teknikler kullanırlar. Bazıları tahtadan örs ve çekiç kullanmayı tercih ederken bir kısmı taş kullanır. Sert meyveleri taşlarla veya ağaçlarla vurarak ezerler.  Bazı şempanze topluluklarının üyeleri hasta olduklarında ilaç özelliği olan bitkilerden yiyerek acı ilaçların sağlığa iyi geldiği bilgisini aktarıyorlar.

 

   Araştırmacılar yakın zamana dek şempanzelerin alet kullanmayı insanları izleyerek öğrendiklerini düşünüyorlardı. Fakat, Fildişi sahillerinde yapılan araştırmalar şempanzelerin fındıkları açmak için on yıllardır granit taşlarını çekiç olarak kullandıklarını ortaya çıkarıyor. Şempanzelerin taş devrinin 200 nesilden geriye gitmesi alet kullanımını insanlardan öğrenmediklerini gösteriyor. Bazıları ise bu kanıtları çok daha tartışmalı noktalara götürüyor. Alet kullanımının insanlarla şempanzelerin ortak atalarından ayrılıp farklılaştıkları döneme kadar dayandığını ileri sürüyorlar.

 

    Şempanzeler 2 yaşından itibaren farkında olarak ya da olmayarak kendi kültürlerinin sanatını öğrenmeye başlıyorlar. Teknikte ustalaşmak 4-5 kadar yıl sürüyor.

Gelenekler yetişkinlerden çocuklara aktarılır. Mızrakla avlanma yetişkin dişiler tarafından önce gençlere sonra yetişkin erkeklere öğretiliyor. Şempanze yavrularında öğrenme taklit yolu ile gerçekleşmektedir. Bu keşiflerden önce sadece insanların aktif olarak öğretmenlik yaptığına inanılıyordu.

 

   Özetle, sadece insanlardan beklenilen bu davranış biçimlerini şempanzeler kusursuzca tamamlıyor. Fongoli’deki şempanzeler, alet kullanmaları ve aleti avlanma ile ilişkilendirmeleri bakımından eşsizdirler.Yani, alet geliştirmek ve bu aletler ile yaşamı idame ettirmek!!!

 

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntısında Vardır.

1.Antropolojik anlamda şempanze kültürü ne demektir?

2.Fongoli’deki şempanzelerin sosyal gelenekleri nelerdir?

3.Evrim teorisine göre ilk homonitlerin dik yürümeye gerek duyma nedenlerine dair ortaya atılan teoriler nelerdir?

4.Fongoli’deki dişi şempanzelerin daha iyi avcı, daha yetenekli mucit, daha iyi öğrenci olmalarının sebebi nedir?

5.Fongoli’de mızrakla avlanan dişiler “evrim teorinse” göre bize insanların kökeni hakkında nasıl bir fikir verebilir?

6.Fongoli’deki dişi şempanzelerin üstlendiği görevler nelerdir?

7.Araştırma ekibinin, çalışma alanı olarak Fongoli’yi seçmeleri burada yaşayan şempanzeler açısından sebebi nedir?

8.Fongoli’de yaşayan erkek şempanzelerin avlanmadaki görevi nedir?

9.Şempanzelerin bal toplama aşamasında kullandıkları teknikler nelerdir?

10.Yavru şempanzeler avlanmayı kimden ve nasıl öğreniyorlar?

11.Bu filme göre Fongoli şempanzelerinin hem kendi türlerini hem de insanları baştan tanımlayan davranış biçimleri nelerdir?

12.Şempanzelerin alet takımı kullanmaları bize onlar hakkında tür bilgiler kazanmamızı sağlıyor?

13.Fongoli şempanzelerinin ağaçlarda konak yapan cadı makileri avlamada kullandıkları teknikler nelerdir?

14. Şempanzelerin protein kaynağı olarak tükettikleri termitleri avlarken izledikleri aşamalar nelerdir?

15. Fongoli şempanzelerin yaprakları ısırarak garip sesler çıkarmalarının nedeni nedir?

16. Şempanzelerin alet kullanmaları ne kadar eskiye dayanmaktadır?

 

LEYLA SAYDAN  EĞİTİM FEN BİLGİSİ 4.sınıf