Ayıların Evrimi 47 dk

     Hayatta kalmayla ilgili şaşırtıcı her şey dünya gezegeninde yaşayan bir yaratığın vücudunda şekilleniyor. Vahşice değişen habitatlara adapte olmuş ve evrim geçirerek hayvanlar âlemine özgü silahlar geliştirmiş bir hayvan. En büyük avantajı kemikleri paramparça eden ısırığı, bu gizemli yaratık aşırı iklim değişikliklerinin acımasız rakiplerin ve en ölümcül tehditlerin üstesinden gelerek evrimin nihai varislerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. 45 bin yıl önce Kuzey Amerika geniş çayırların hâkim olduğu bir arazi. Bu dünya gezegeninde en fazla korkulan etoburlardan biri kısa yüzlü dev ayının ağırlığı neredeyse küçük bir abranın ki kadar. Bilim adamları yıllar boyunca onun en mükemmel bir avcı olduğuna inandılar. İlk paleontoloklar, onun müthiş bir koşucu olduğunu düşünürler. Bu yüksek hızlara sahip, uzun adımlarıyla çok hızlı hareket eden bizonları ve mamakları kovalayabilen inanılmaz bir avcı, ama gelmiş geçmiş en büyük ayının nesli tükeniyor. Bunun en yakın akrabaları olan daha küçük ayılarsa nesillerini sürdürmekle kalmayıp gezegenin dört bir yanına yayılıyorlar. Bu dev ayıların çeşitliliği ile boy ölçüşebilecek çok az sayıda hayvan türü vardır. Et, bitki ve hatta böcek yiyerek bile hayatta kalabilirler. Olabildiğine farklı habitatlarda yaşarlar. Hindistandaki sıcak az tropikal alanlardan kutupların buzlu bölgelerine kadar yaşarlar. Paleontoloklar insanoğlunun doğaya hükmetme macerasında ayıların ürkütücü bir rakip olarak ortaya çıktığını keşfettiler Buna rağmen en ürkütücü olanların nesli tükendi.

Ayı evriminin gizemi 20 milyon yıl öncesinde orta avrupada başlıyor. Dünya bu gün olduğundan daha sıcak ve ormanlarla örtülü durumdaydı. İnsanoğlunun yükselişi hala milyonlarca yıl uzaktadır. İlk ayı sadece bir tilki tariyeri boyutunda, kendini hayatta kalabilmeye adamış etobur atalarının soyundan gelmiyor. Ancak kara hiç te güvenli sayılmıyor. Ayı,  burada köpekler, sırtlanlar, kedilerle rekabet durumdadır. Rakipleri onun ağaçların üstünden kalmasını zorlamıştır. Otobur bir hayvan ağacın tepesinde nasıl hayatta kalabiliyor. Hangi genetik x faktörü köpeğe benzeyen küçük bir yaratığı bu gün bildiğimiz ayılara dönüştürür. Cambridge üniversitesinde görev yapan Doktor Anjali Gaswami memelilerin evrimi konusunda bir uzman modem bir ayının kafatasına kaplan gibi bir başka tipik bir etoburunkiyle karşılaştırarak tüm ayıların atasının torunlarına aktardığı gizli hediyeyi açığa çıkarıyor. Daha standart bir etobura örneğin bir kaplana baktığımızda jilete benzeyen küçük az azı dişlerine sahip olduğunu, bunların jilete benzeyen alt azı dişleriyle kapandığını görürüz. Bu dişler et kesme amacıyla gelişmiş bir kesme hareketi gerçekleştirir. Yani diş yapıları öğütmeye elverişli şekilde gelişmiştir. Ayılar hem kesici hem de öğütücü dişlere sahip oldukları için etin yanı sıra bitkiyle de beslenirler. İlk ayılar için kritik öneme sahip olan bu dişler onların ağacın tepesinde yerdeki yırtıcı hayvanlardan korunurken beslenmelerine olanak sağlıyor. İlk ayının tüm torunlarına aktardığı en önemli özellik diş esnekliğidir.

Daha sonra ilimle beraber ilk ayıların şansları da çarpıcı biçimde değişiyor.14 milyon yıl önce sıcaklıklar şiddetle düşmeye başlıyor. Soğuk hava az tropikal ormanları yok ediyor. Ağaçlarda yaşayan ilk ayının çimenlik dünyaya bir şekilde alışması gerçekleşiyor. 14 milyon yıl önce ilk ayının soyundan gelen iki türün dünyanın dört bir yanına yayılmaya başlıyor.

Dev ayının atası, kısa yüzlü dev ayıya dönüşecek olan bir ayı türü, kısa yüzlü küçük bir ayı oluyor. Orman habitatının yok olmasıyla yiyecek aramaya başlıyor. Ancak fosil kayıtları şaşırtıcı bir durumu ortaya koyuyor. Güney Amerika’da yaşadıklarını gösteriyor. Bu gün beling denizi olarak bilinen 90 km lik bir suyolu Avrasya’yı Kuzey Amerika’dan ayırıyor. 14 milyon yıl önce basılan ani soğuk kutup bölgesindeki suların donmasına neden oluyor. Buz dünya gezegenini derinden etkiliyor. Normalde okyanusla akan su kutuplarda donup kalıyor. Bu dünya çapında deniz seviyelerinin çarpıcı derecede düşmesine neden oluyor. Birden bire denizlerin ortasında karalar yükselmeye başlıyor. Günümüz alaskası ile doğu Sibirya arasında bölge ortaya çıkıyor. Berinciya ya da bering köprüsü olarak bilinen bu kara kuzeyden güneye doğru 1600 km boyunca uzanarak Asya ile kuzey Amerika’yı birbirine bağlıyor. Berinciya ya da bering köprüsü bitkilerin, hayvanların ve insanların eski dünya ile yenidünya arsında gidip geleceği bir geçit olarak görüyor. Ayılar bu köprüyü kullanarak Asya’dan kuzey ameri kaya geçti. Yani ayı evrimi burada gerçekleşti. Sonraki binlerce yıl içinde sıcaklık yeniden yükseliyor. Kutuplardaki buz eriyor ve Berinciya yeniden sular altında kalıyor. Kısa yüzlü ayı yeni düzlüklere adapte olmak zorunda yoksa dünyada kısıtlanır. Düzlüklere adapte olmak zorunda yoksa yok olma riskiyle karşı karşıya kalır.

Soğuk bir akıntı Antartikayı tehcir ederek sıcak akıntılardan etkilenmesine sebep oluyor. Kuzey Amerika Güney Amerika ile birleşiyor. Bu, Atlantik okyanusun pasifik okyanusundan ayrılmasına sebep oluyor. Kutupta kalıcı buzullar oluşuyor. Buzul çağı yüzlerce türün yok olmasına neden oluyor. Kılıç dişli kaplan, yünlü mamut ve tembel ayı yeryüzünden siliniyor. Sadece en güçlü olan ve en iyi adapte olan hayatta kalabilecek. Ancak bütün ayı türleri buzul çağını atlatmayacak. Tüm ayıların atası olan 20 milyon yıl öncesinin ilk ayısı bu dönemde en az üç farklı ayı türünün ortaya çıkmasına yol açıyor. Kısa yüzlü ayı Kuzey Amerika’da kalıyor. Siyah ayı ve boz ayının atası Avrasya’da, antik panda soğuğu atlatmak için olağan üstü bir gelişim bir kıtada oluşuyor. İlk önce panda siyah Beyaza dönüşüyor. Bilim adamları bunun kar ve kayaların arsında gizlenme amaçlı olduğunu düşünüyorlar. Ot kaynakları tükendiğinde panda açlığın üstesinden gelmek için basit ama bir o kadar da dâhice bir çözüm geliştiriyor. 2 milyon yıl öncesinin çininde potansiyel bir besin kaynağı olarak bambu buluyor. Etrafta bu bitkiden bol miktarda var. Ancak panda bir etobur ve bir engel daha var. Panda bu dayanıklı ve sert bitkiyi tutamıyor. Pandanın pençeleri av yakalamak için tasarlanmış bitki yemek için değil. Ancak açlık evrimi geçirmeye en önemli etkenlerden biridir. Pandanın 5 tırnağı var ancak bu tırnaklar ince bir bambuyu tutmak için elverişli değil evrimin bu duruma karşılık vermek için tırnakların altındaki kemikten faydalanıyor. Kemik pençedeki 5 tırnağa karşı koyan bir kuvvet görevi gören bir tümseğe dönüşüyor. Bu tümsek pandanın başparmağı olarak görev görüyor. Bu başparmak pandanın bambuyu tutmasını ve koparmasına sebep oluyor. Artık pandanın ezici çenesi ve öğütücü dişleri görevini yerine getirmektedir. Panda yiyecek üstesinden geliyor.

İki milyon yıl önce hindistanın ılıman ormanlarında adapte olan ayılar ağız ve dişler oluşturmaya başlıyor. Uzun bir dil ve daha büyük hareketli bir burun oluşturuyor ve ilk kesici dişlerini de kaybediyor. Böylece ünlü ayı ısırışını da feda ediyor. Ve artık yeni bir türe dönüşüyor. Tembel ayı bu tür evrim geçirerek ağzındaki tuhaf gereçleri geliştiriyor. Tembel ayı karınca ve ağaçlarla besleniyor. Uzun burnu sayesinde karınca yuvası ve tepesinde vakum görevi görüyor.  Burun deliği sayesinde termitleri ve karıncaları çekiyor.

Bir başka ayı da grileşerek soğuk havaya adapte oluyor. Leşleri parçalamak için dişleri gelişiyor. Bu dişleriyle kemiği parçalayıp iliği yiyebiliyor. Buzul çağı hala devam ederken kısa yüzlü ayı dünyaya ayak basan en büyük ayı olarak biliniyor. 900 kiloluk ağırlığı ve iki ayak üzerinde durduğunda 3m den daha uzun olabiliyor. Saatte 20 km hızla koşabiliyor. Alnının ortasındaki koku alma duyusu büyüyerek leşlerin kokusunu 10 km uzaklıktan alabiliyor. Evrimin en müthiş ayısı olarak bilinir. Düzlüklerde et bulma rekabeti olduğu için vücut yapısı büyüyor. Aslan kurt gibi hayvanlardan korunması için de öyle. Kendilerini korumak ve yiyecek bulmak için kocaman olmak zorundadır. Soğuk olan hava Asya ile Alaska arasındaki suyu dondurarak bir köprü oluşturuyor. Berinciya geri dönüyor. Kahverengi ve boz ayılar bu köprüyle kısa yüzlü ayının olduğu tarafa yerleşiyorlar. Ama kısa yüzlü ayı bu yerin onlara vermeye hiç niyeti yok. Kısa yüzlü dev ayı boz ayıyı Asya’ya geri yolluyor. Kahverengi ayı ise nesli tükeniyor. Kısa yüzlü dev ayı 1 milyona yakın yıl Amerika’ya hükmediyor. Ancak boz ayı tekrar Kuzey Amerika’ya yerleşiyor ve kıtayı fethediyor. Bu sırada Avrasya’da yeni bir ayı türü ortaya çıkıyor. Mağara ayısı Avrasya’daki ayılardan daha büyük ve kuvvetlidir. Hem et hem de ot yiyebilecek dişlere sahiptir. Sonra bu ayılar müthiş bir değişime uğruyor. Bunlar berinciyaya yerleşiyor. Aşırı soğuklar toynaklı hayvanları berinciyadan ayrılmalarına sebep olurlar. Kısa yüzlü dev ayının yiyecek kaynakları da böylece yok oluyor. Kısa yüzlü dev ayı Kuzey Amerika’yı boz ayılara bırakarak Güney Amerika’ya göç ediyor Avlanma nedeniyle dev ayı yeryüzünden siliniyor.

Ani bir iklim değişikliği ayıları kutup bölgesine hapsediyor. Bir grup boz ayı Avrasya’ya göç etmek için sürüden ayrılıyor. Ama burada yaşayabilmesi için değişim geçirmesi gerekiyor. Burun ayı balığının kokusunu 32 km uzaklıktan alabilecek durumda gelişiyor. Bir oturuşta vücut ağırlığının %20 si kadar yiyebilmesini mümkün kılan dev bir mideyi geliştiriyor ve avlarına görünmez oluyor. Kutuplarda kıstırılan boz ayı gelişerek kutup ayısına dönüşüyor. Görünüşünün aksine kutup ayınsın derisi aslında kahve renklidir. Kürkündeki ısıyı depolamak için tasarlanan tüyleri tamamen şeffaf. Ancak kardan ve güneşten yansıyan ışınlar beyaz gibi görünmelerine neden oluyor. Hiç mola vermeden 100 km yüzebilecek kadar kuvvetlidir.  

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır

1.Dünyadaki en yaygın ayı türü hangisidir?

2.200 bin yıl içinde kuzey kutbunda boz ayılar niye kutuplara akın ediyor?

3.Mağara ayıları niye insanlarla karşı karşıya kalıyor?

4.Boz ayılar neden kutup ayılarına dönüşüyor?

5.Boz ayı nerelere adapte oluyor?

6.Kısa yüzlü ayıların ataları buzullu dönemden yenidünyaya gelmeyi nasıl başardılar?

7.Kısa yüzlü dev ayı neden yeryüzünden siliniyor?

8.Boz ayılar beden buzlu arazilere akın ediyor?

9.Panda neden bambu yemeye başlıyor?

10.İlk ayılar neden ağaçlarda yaşıyor?

Saime SAVDA EĞİTİM BİYOLOJİ 3. SINIF 2010