Ani Kasırga ve Fırtınalar 46 dk

Kasırgalar diğer fırtınalara benzemezler. Kasırgaların oluşması günler sürer; binlerce kilometre karelik bir alan kaplarlar ve fark edilebilir bir yol izlerler. Kasırgalar rastgele bir şekilde saniyeler içinde ortaya çıkar. Kasırgalardan kurtulma şansa bağlıdır. Çünkü kasırgalar eskisinden daha erken ve güçlüler. Sürekli değişikliğe uğruyorlar. Tipik bir kasırganın çapı 1,5 km den azdır. Birleşik devletlerinde 1 yılda ortalama 1200 kasırga oluyor. Bu sayı dünyanın diğer yerlerinden daha fazladır.

Geleneksel kasırga mevsimi ilkbahardır. Kasırgalar oluşurken kasırga kuşağında hayata geçiyorlar. Amerika da Teksas’dan başlayıp Oklahoma üstünde Nebraskaya kadar ilerliyor. Kış yerini ilkbahara bırakırken kayalık dağlardan gelen kutup havası düzlüklere yayılır. Meksika Körfezinden kuzeye doğru yönelen sıcak ve nemli havayla çarpışma noktasındadır. Kasırganın oluşması için sahne hazırdır. Hafif olan sıcak hava yükselmek ister. Ağır olan soğuk hava ise alçalmak ister. İki hava kütlesi karşılaştıklarında, dönmeye başlarlar.(Bu iki havanın dönmesini iki arabanın aynı anda simetrik bir şekilde çarpması gibi düşünebiliriz.)

5 Şubat 2008 de kasırga 57 can almış. Elminyo ve Lavinya döngüsü en büyüklerindendir. Döngü okyanusların soğuyup ısınmasını sağlar. Büyük okyanus akıntılarını etkiler. Doğuya doğru hareket eden Elminyo akıntısı tropiklerin ılık sularını ABD’nin batı kıyısına taşır. Üstündeki atmosferde ısınır. Elminyo yaklaşık 1 yıl kadar devam eder. Sonra döngü tersine döner sıcaklık azalır. Bu dönüşüme Lavinya denir. Bu akıntı daha soğuk suyu ve üstündeki soğuk havayı taşır.

Kasırgaların normal fırtınalara kıyasla çapları 32.19 km ye ulaşabilir. Yükseklikleri Everest dağının iki katı kadar olabilir. Sıcak havanın yükselmek istemesi, ağır soğuk havanın ise alçalmak istemesi yüzünden dengesizlik oluşur. Dengesizliğin giderilebilmesi için iki havanın da karışması gerekir. Dengesizlik sıcak ve soğuk havanın karışmasını sağlar.

Dönme hareketi Rüzgâr Makası olarak bilinir. Yüzeydeki oldukça hafif rüzgârlar daha güçlü rüzgârlar tarafından bastırılınca ortaya bu makas çıkar. Dört süper hücreden sadece biri kasırga doğurur. Öyleyse bu bir taneyi sadece özel yapan nedir? Bir süper hücrenin neden hortum yarattığı meteorolojinin son ve en büyük sırrı ipuçları dönme hareketinin içinde olabilir.

Fujita Ölçeğinde Hortum Gücü

EFO	55-85 km
EF1	86-110 km
EF2	111-135 km
EF3	136-165 km
EF4	166-200 km
EF5	>200 km

EF0: Bir ağacın dallarını koparabilir.

EF2: Dalları uçurabilir.

EF3-EF4-EF5: Bunlara ise nadir rastlanılır.

Bilim şimdi büyük düzlüklerde bir fırtınanın nasıl kasırga yarattığını düşünüyor. Fırtınalar dopler radarı ile izlenebilir. Çanakların gönderdiği ışınlar bulutlardaki su damlacıklarına çarpıyor ve bilgisayarlara veri gönderiyor. Veriler fırtınanın röntgene benzer bir resmini oluşturuyor. Fırtınanın tam olarak nerede bir kasırga yaratacağını umuyorlar. Ancak dopler radarının fırtınanın resmini oluşturması en az 6 dk sürüyor. Bu radar zaman açısından yetersiz olduğu için daha hızlı radara ihtiyaç vardır.(Fazla Dizilim Teknolojisi)

Hortumlar oluşmadan önce yeterince uzun tespit edilirse hayat kurtaran dakikalar kazanılabilir. Süper salıdan sonra araştırıcılar korkunç bir araştırma yapmış. Kasırgalar gittikçe daha çok güçleşiyorlar. Daha güçlü kasırgaları önlemek için bir şeyler bulunabilir çareler sunulabilir. Binaları daha güçlü inşa edebiliriz.

Kasırga uzmanı Bil Galus, hareket halinde bir hortum yaratan ilk rüzgar türevini tasarlamak ve hareketli bir kasırga simülatörünü nasıl kullanmamız gerektiğini araştırıp başka bir uzmanla beraber ortaklaşa çalışıp başarmışlar.

Kasırganın oluşum teorisi, aşağı doğru bir basınç olması gerektiğini, kasırga üreten bir makine yapılıyor. 5.49 m çapında ve 3.35 m yüksekliğinde bir kutudaki hortum model hedefin üstüne asılmış şimdiye kadar yapılan en büyük ve gerçekçi kasırga simülatörü EF1 den daha güçlü hareket halindeki yapıyı geçmiş. Aşağı basıncın görevi içe doğru çekerek fırtınanın döndürdüğünü bildirmektir.

Kışın kasırga patlamaları çoğunlukla daha güneyde, kasırgaların ılık daha ılık havayla besleneceği Teksas da olur. Kasırgalar son 20 yıldır kuzeye doğru ilerliyor, eskiden kasırgalar güneyde oluşuyordu. Son 20 yılda ekvator çevresinde sıcaklık düzenli olarak arttı. Jestrin tropik havayla kutup havası arasında sınır oluşturuyor. Ekvator çevresindeki sıcak hava kütleleri genişlerken kutup havası kütleleri küçülüyor. Bunun sonucunda Jestrin daha kuzeye iteliyor.

Kasırgalarda daha önceden bizim için önemli olan çaresizliğe kapılmamak değil; bu deneyimlerden ders almak, olanları daha iyi anlamak ve gelecekte önemli olayları önceden bilmeye çalışmak için onlardan yararlanmak. O önemli olaylardan biri mutlak kabus olabilir. Hortum geldiği zaman hazır olabiliriz. Kasırgaların nasıl oluştuğu yolundaki sırrı çözerek tehlike kurbanlarını uyarmak için zaman kazanarak ve en kötüsüne dayanabilecek binalar tasarlayarak.

Bilimin karanlığın içindeki umut ışığı olabilir.

Kasırga çok şiddetli, yıkıcı rüzgarlara verilen addır. Kasırgaların yarattığı rüzgarın hızı bazen 450km hıza ulaşabilir. Isınan havanın yoğunluğu soğuk havaya göre daha azdır. Soğuk hava yani daha yoğun hava soğuk yani az yoğun havanın olduğu yere doğru hareket eder. Bu da hava akımının oluşmasını sağlar. Bu hava akımına rüzgar denir. Rüzgarlar iklim şartlarına ve mevsimlere göre farklılık gösterirler. Okyanus ikliminin olduğu bölgelerde ani hava değişimleri ve sıcaklık farklılıkları olur. Bu bölgelerde aniden oluşan ve yıkıcı etkisi bulunan rüzgarlar meydana gelir. Bu rüzgarlara büyüklüğüne göre fırtına, tayfun ve kasırga denir. Kadırgalar yerleşim birimlerini tahrip edebilir ve can kaybına yol açabilir.

Bilim adamları kasırgaları, bazı radar araçları, gözlem evleri veya doğrudan gözlemleyerek anlamaya çalışırlar. Kış aylarında olan kasırgalar bilim insanlarını bile şaşırtacak zamanlamaya sahiptir. Bu nedenle kasırgaların oluşumunun incelenmesi önlemler alma açısından önemlidir. Kasırgaları ve hortumların nasıl oluştuğunu anlamaya yarayan araçlara kasırga oluşum similatörü denir.

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır.

1.Kasırga nasıl oluşuyor?

2.Geleneksel kasırga mevsimi hangi mevsimdir?

3.Kasırgalar için ikinci hayati malzeme nedir?

4.Kasırgaların ileriye doğru hareket etmesini sağlayan yakıt nedir?

5.Son yıllarda en büyük kasırga ne zaman nerede olmuştur?

6.Elminyo ve Lavinya döngüsü nedir?

7.Fırtınaları nasıl izleyebiliriz?

8.Kendimizi kasırgalara karşı korumak için yapabileceğimiz bir şey var mı?

9.Bir hortum bir çatıyı nasıl uçurur?

10.Aşağı basınç nedir?

11.Kasırgaların günümüze kadar değişiklikleri nelerdir?

12.Kantekideki tuhaf hortumun nedeni nedir?

13.Kasırga hangi yönden geliyor?

14.Dopler radarından en son geliştirilen yöntem nedir?

15.Son kasırganın kaçıncı EF den geldiği düşünülüyor?

16.Dopler radarı üzerinde araştırma yapan araştırıcı hangi üniversite yapmıştır?

17.EF ler kaçıncı basamakta hangi özelliği gösterir?

18.Dopler radarını yapan araştırmacı hangi üniversitede çalışıyor?

19.Rüzgar nedir?

20.Kasırga nasıl oluşur?

21.Kasırgaların gücü ne kadar olabilir?

22.Kasırga oluşturma similatörü nedir?

23.Kasırgaların anormal değişimleri neden kaynaklanır?

Tülay KORKMAZ EĞİTİM BİYOLOJİ 3. SINIF 2010